تعریف فارماکولوژی: نوع بشر از ما قبل تاریخ با مقوله ی دارودرمانی آشنایی داشته است. تبعا تاریخچه نانوشته ی درمان بیماری ها سراسر لبریز از تجربه های متعدد در جهت بهبود بخشیدن به درد آدمیان می باشد، که البته مرز شفافی بین دانش و تصورات غیر علمی در این باره وجود نداشته است. دارو به عنوان ابزار درمانی بیشتر به صورت یک وسیله درمانگر مطرح بوده است، که به طور اتفاقی در تجربه درمان به کار رفته و سینه به سینه از طبیبان پیشین به نسل بعدی اطبا منتقل شده است.

دارو: دارو به مفهوم امروزی زمانی در دانش مطرح شد که اولا منطق پاتوفیزیولوژیک برای بیماری مطرح گردید و مبتنی بر آن راهکار فارماکولوژیک (بر اساس شناخت مکانیسم ایجاد بیماری) پیشنهاد و مورد مطالعه قرار گرفت. داروها ممکن است به صورت شیمیایی ساخته شوند یا از گیاهان و حیوانات تهیه گردد. امروزه محصولات مهندسی ژنتیک به گنجینه دارویی انسان تنوع نوینی بخشیده است. در تمام این موارد دارو بر اساس فهم مکانیسم بیماری طراحی و به گونه ای در اختیار دانشمندان قرار گرفته است که بتواند روندهای پاتوفیزیولوژیک را به سمت فیزیولوژی طبیعی بازگرداند. بر این اساس دارو فراورده شیمیایی است که با هدف ایجاد اثر درمانی به موجود زنده تجویز می گردد.

دانش فارماکولوژی علی رغم قدمت دارو درمانی سابقه طولانی ندارد، چراکه فهم صحیح مکانیسم های ایجاد بیماری نوعا در سده ی اخیر مشخص شده است و هنوز هم راه بسیاری برای پیمودن در این جهت وجود دارد.

فارماکولوژی از ترکیب دو کلمه Pharmakos به معنای دارو و Logos به معنای شناخت تشکیل شده است. این رشته علمی دایره ی وسیعی را در برمی گیرد و به طور کلی به کاربرد مواد شیمیایی (یا بیولوژیک) در درمان بیماری می پردازد. اولین بار در سال های 1600 میلادی این واژه استفاده گردید، اما مفهوم عینی و مصداقی کلمه بر مبنای تعاریف پیش گفت جدید است. امروزه این دانش به عنوان دانش پایه ی رشته های مختلف که با مقوله ی بیماری و درمان سر و کار دارند به شمار می رود. فارماکولوژی از دل فیزیولوژی آمد و به دلیل قرار دادن ابزار دارویی در اختیار فیزیولوژیست ها و سایرین خدمت بی بدیلی در توسعه ی آن علوم ارائه نمود؛ به طوری که امروزه مکانیسم پاتوفیزیولوژیک بسیاری از بیماری ها با این ابزار مورد پژوهش قرار می گیرد. به عنوان مثال آنچه درباره ی مکانیسم بیماری های دستگاه عصبی مرکزی (CNS ) می دانیم، به واسطه ارزیابی تجربه اثر دارو در این بیماری ها بوده است. علومی که فارماکولوژی را به عنوان پایه ی خود می شناسند فراوان اند و از جمله ی آن ها پزشکی، داروسازی، دندان پزشکی و شعبات مختلف این علوم قابل ذکر است. بنابراین فارماکولوژی نیز همگام با پیشرفت اعجاب انگیز علوم مختلف به اجبار به زیر شاخه های متعددی تقسیم شده است. فارماکولوژی پزشکی با هدف آموزش بنیان علمی استفاده از داروها در درمان بیماری ها، به طور کلی، به دو شاخه ی اصلی پایه و بالینی تقسیم می شود. در فارماکولوژی پایه بر اساس شناخت صحیح از چگونگی ایجاد بیماری، با استفاده از هدف قرار دادن اهداف (Targets ) پاتوفیزیولوژیک تلاش در جهت بهبود روند پاتوژنز (Pathogenesis) بیماری های مختلف پرداخته می شود. دانشجویان طی آموزش مقطع پاتوفیزیولوژی فراخواهند گرفت که از کدام اهداف می توان روند بیماری را کند یا متوقف کرد. طبعا برای فهم عملکرد داروها راباید بدانیم که داروها چگونه به محل اثر خود می رسند. از این رو فارماکوکینتیک جز لاینفک دانش فارماکولوژی می باشد، که در مقطع پاتوفیزیولوژی به دانشجویان پزشکی ارائه خواهد شد. ضمنا برای آن که یادگیری مطالب برای دانشجویان پزشکی تسهیل گردد فارماکولوژی پایه به صورت بخش های مختلف از جمله قلب و عروق، مغز و اعصاب، کلیه، گوارش، خون و ... تفکیک و ارائه می گردد. مدرسان دانشگاه علوم پزشکی فسا تلاش می کنند در این مقطع نیز آموزش فارماکولوژی به صورت کاربردی تر ارائه گردد تا دانشجویان در مقاطع بالینی نیز با زمینه مناسب تری با دارو درمانی برخورد داشته باشند. بنا به تجربه موجود در دانشگاه های تراز اول در دنیا و خصوصا دستورالعمل وزارت محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای آموزش دارو درمانی (فارماکولوژی بالینی)، از این پس این رشته در گروه های بالینی ضمن هماهنگی با متخصصان بالینی دانشگاه، توسط مدرسان گروه فارماکولوژی با شیوه های مدرن ارائه خواهند گردید تا دانشجویان پزشکی با درک منطقی اصول تجویز داروها و نسخه نویسی صحیح برای درمان بیماری با ابزار دارویی به شیوه های عملگرایانه و عالمانه آشنا شوند.

اگر فیزیولوژی به کاربرد بدن آدمی توجه می کند، آناتومی به ساختار می پردازد و بیوشیمی با مقوله ی شیمی بدن موجودات زنده درگیر است. فارماکولوژی دانشی است که با تغییرات عملکرد، ساختار و خصوصیات شیمیایی بدن که با اهداف مختلف توسط مواد شیمیایی میسر خواهد بود درگیر می باشد.

1. D. Paton (1986)

منابع فارماکولوژی: وزارت بهداشت کتاب خلاصه ی کاتزونگ را به عنوان مرجع امتحان دستیاری معرفی کرده است. از آن جهت که این کتاب ارزشمند بسیار خلاصه نوشته شده است، ممکن است در برخی موارد فهم دقیق تمام مطالب آن برای دانشجویان نوآموز در فارماکولوژی میسر نباشد. از این رو استفاده از کتاب فارماکولوژی پایه و بالینی در فهم برخی از فصول توصیه می گردد. سایر کتبی که برای فهم و مطالعه ی این درس پیشنهاد می شوند عبارت اند از:

1. Basic and Clinical Pharmacology

By Bertram Katzung, ‎Susan Masters, ‎Anthony Trevor (2011)

2. A Pharmacology Primer: Theory, Applications, and Methods

By Terry Kenakin (2010)

3. Pharmacology: Principles and Practice

By Miles Hacker, William S. Messer II, Kenneth A. Bachmann (2009)

4. Textbook of Pharmacology

By Seth (2008)

5. Pharmacology

By Michelle A. Clark, ‎Richard A. Harvey, ‎Richard Finkel (2011)

6. Essentials of Medical Pharmacology

By K. D. Tripathi (2008)

7. Principles of Pharmacology: The Pathophysiologic Basis of Drug Therapy

By David E. Golan, ‎Armen H. Tashjian, ‎Ehrin J. Armstrong (2011)

8. Goodman and Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics, Twelfth Edition

By Brunton, Chabner and Knollman (2011)

9. Rang and Dale's pharmacology 7th edition